საქართველოში დასავლეთის კრიტიკა იწვევს გარკვეული იარლიყების მიწებებას. სინამდვილეში კი ერთ-ერთი მიზეზი, რატომაც დასავლური კულტურა ფასობს, მისი თვითკრიტიკულობაა. ნიცშესა და ჰაიდეგერის ფილოსოფია, თომას მანის „ბუდენბროკები“ და „ჯადოსნური მთა“, შპენგლერის „დასავლეთის დაისი“, - ყოველი მათგანი სხვადასხვა პრიზმაში დაგვანახებს დასავლეთის საზოგადოებრივ თუ კულტურულ კრიზისსა და დეკადანსის ტრაექტორიას. ამავე დროს, ადამიანს შეიძლება გაუჩნდეს შეკითხვა - დასავლეთს აქვს ტექნოლოგიები, აქვს დოვლათი, მაღალი მთლიანი შიდა პროდუქტი, მაგრამ ამავე დროს, საუბარია „დასავლეთის დაისზე“ (Untergang des Abendlandes). რასთან გვაქვს საქმე? რა არის ის, რაც განიცდის „დაისს“?

საინტერესოა, რომ თავად Abendland უკვე გულისხმობს მწუხრის მხარეს. Untergang კი არის - დაისი. გამოდის, რომ ხდება დაისი იმისა, რაც ისედაც მწუხრის მხარეა. როდესაც ვსაუბრობთ „დასავლეთსა“ და „აღმოსავლეთზე“, უნდა გვახსოვდეს - ეს არის საკუთრივ დასავლური რეფლექსიის შედეგი. „აღმოსავლეთი“ არსებობს იმდენად, რამდენადაც დასავლეთმა გაიაზრა საკუთარი თავი. ამ აზრით, მნიშვნელოვანია მეოცე საუკუნის ოციანი წლები, როდესაც დასავლეთში მძაფრდება რეფლექსია და თვითკრიტიკა. ძლიერდება რეცეფცია ეპოქალურობისა - ე.ი. დასავლეთისა, როგორც ისტორიული პერიოდისა. ამ პერიოდში მეტაფიზიკას ანაცვლებს კულტურის ისტორია. როდესაც სრულდება ჰეგელი, იწყება ისტორიზაცია. ანუ ყველაფერი განხილული ხდება ისტორიაში და ისტორიულობაში. ჰეგელთან გვაქვს ღმერთის ისტორია, რომელიც მთავრდება ისტორიის მოხსნით. (მოგვიანებით ეს დაბალ დონეზე გაიმეორა ლიბერალმა ჰეგელიანელმა ფრენსის ფუკუიამამ თავისი „ისტორიის დასასრულით“, რაც საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ ლიბერალური დემოკრატიის საყოველთაობას და საბოლოობას გულისხმობდა). ჰეგელის შემდგომ აზროვნებას უკვე აერთიანებს ისტორიული კონტექსტი - აზროვნება ხდება ისტორიული, ისტორიაში ჩაძირული. დასავლეთი აღიქმება, როგორც გარკვეული პერიოდი. ვხვდებით როგორც ცივილიზაციურ-კულტურული მიდგომას (გასეტი და შპენგლერი), ისე უფრო სიღრმისეულს იუნგერთან და ჰაიდეგერთან - მათთან დასავლეთი არა უბრალოდ ცივილიზაციურ განსხვავებათა ჭრილშია წარმოჩენილი, არამედ - როგორც ახალი „გეშთალტი“ და როგორც ყოფიერების ახალი წესი.

როგორია ეს ახალი წესი? სულიერების კრიზისსა და ტექნოლოგიებზე გადასვლა - შეგვიძლია თუ არა ეს მივიჩნიოთ ამის გამაერთიანებელ ფაქტორებად? 

ჰაიდეგერი ამბობს, რომ არსებობს ყოფნის ორი ისტორიული წესი - (1) „პოესისი“, რაც გულისხმობს იმას, რომ ადამიანის არის სამყაროს ნაწილი და (2) „გეშთელ“ - სამყაროს ახალი წესი, ანუ სამყარო როგორც წარმოდგენა და როგორც სურათი. მეორე შემთხვევაში, ადამიანი ხდება სუბიექტი, რომელიც ტექნიკის მეშვეობით უკვე არ არის სამყაროს ნაწილი, ხოლო ამ ტექნიკის უკან იმალება რაღაც ისეთი, რაც თვითონ არ არის ტექნიკური - ეს არის ძალაუფლების ნება. შესაბამისად, სამყარო იქცევა რესურსად, რომელსაც უნდა დავეუფლოთ. ჯერ კიდევ დეკარტთან ვხვდებით მოსაზრებას, რომ ჩვენ უნდა გავხდეთ ბატონები. მჭვრეტელობას ანაცვლებს თეორიული პროექტი, რომელიც ტექნიკის მეშვეობით უნდა განხორციელდეს. ჰაიდეგერმა ეს დაინახა და თქვა, რომ უნდა დავუბრუნდეთ „პოეზისს“, ანუ იმას, რაც მოისმის დიდ პოეტთა შემოქმედებისგან.

რა განვითარება ჰპოვა ყოველივე ამან თანამედროვეობაში?

განვითარება, რეალურად, ორია - ჰაიდეგერიდან და ნიცშედან გამოიტანეს ორი დასკვნა. ერთი - ეს არის დერიდა, რომელიც ამბობს, რომ ყველაფერი არის ტექსტი, ხოლო მეორე - ფუკო, რომელიც დაკავებულია ძალაუფლების მიკროფიზიკის კვლევით. ფუკო იკვლევს ძალაუფლების ტიპებს, რომლებიც იცვლებიან ისტორიულად. ჩვენს თანამედროვეობაში, ამ მხრივ, წინა პლანზეა ბიოლოგია და სექსუალობა, რაც სწორედ ფუკოს მიერ პროვოცირებული თემებია...

... შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ფუკოსთან არა მხოლოდ „პროვოცირებულ“ მომენტებს ვხვდებით, არამედ კრიტიკულსაც. მაგალითად, როდესაც საკუთარ დაკვირვებებში „ნეოლიბერალიზმის“ (რომელიც მაშინ პირველ ნაბიჯებს დგამდა) შესახებ, ნეოლიბერალიზმის ბიოპოლიტიკურ მაქინაციებზე საუბრობს, რასაც, მაგალითად, კოვიდის შემთხვევაში შევხვდით, როდესაც ბიოლოგია პოლიტიკის ექსპლიციტური ნაწილი გახდა.

უდავოა, შესაძლებელია, ფუკოს კონსერვატიული წაკითხვაც. მაგალითად, მისი ტექსტი „ზედამხედველობა და დასჯა“, რომლიდანაც ვგებულობთ, რომ ძალაუფლების უწინდელი ტიპი იყო უფრო მსუბუქი, ხოლო მოდერნულობაში ის იღებს უფრო მრავალფეროვან და მძიმე ფორმებს. თუ უწინ იყო მხოლოდ მეფე, როგორც ძალაუფლების თვალხილული მოწმობა, მას მოდერნულობაში ანაცვლებს უხილავი თვალისა და სადამკვირვებლო ობიექტის ურთიერთმიმართება. ფუკო სწორედ ამიტომ განიხილავდა ინსტიტუციებს - ციხეს, ფსიქიატრიულს და მედიცინას. თუ ადრე ხდებოდა უშუალოდ დასჯა, ახლა საქმე გვაქვს „აღზრდასთან“, რომელიც არის „გადაზრდა“ და შესაბამისად, ატარებს ძალაუფლებით ბუნებას.  ფუკომ დაინახა ძალაუფლების ბუნება, თუმცა, თუ პიერ ადოს ვენდობით, მისთვის უცხო აღმოჩნდა (სულ მცირე, გვიანდელ პერიოდამდე) ანტიკური და ქრისტიანული სულიერება. ძალაუფლების კრიტიკით მან ერთგვარად ხელი შეუწყო პარალელურ ძალაუფლებას - ერთგვარ გლობალური ენ-ჯე-ოს, როგორც Watchdog-ს.

დასავლეთის კრიზისს რომ დავუბრუნდეთ: ტექნიკის გაბატონება, დექრისტიანიზაცია, სულიერების საგანგაშო კლება. რა შეიძლება მივიჩნიოთ ერთგვარ ეპოქურ გამაერთიანებელ კვანძად ყოველივე იმისა, რაც დასავლურ მოდერნულობას ახასიათებს?

ეს უმთავრესად არის სოციალური დარვინიზმი, რაც შემდგომში ნიცშეს ფილოსოფიაში აისახა. ცხადია, ქრონოლოგიურად სოციალური-დარვინიზმი შედარებით გვიანი ფენომენია, მაგრამ როგორც მიდგომის ტიპი სწორედ სოციალური დარვინიზმია საფუძველი იმ თანამედროვე დასავლური პარადიგმისა, რომელიც მე-17 საუკუნეში ჩაისახა, მე-19 საუკუნეში მიაღწია ზენიტს და ახლა სერიოზულ კრიზისს განიცდის. სოციალური დარვინიზმი არის ის, რაც აერთიანებს სამივე მოდერნულ სოციო-პოლიტიკურ პარადიგმას - ფაშიზმს, კომუნიზმსა და ლიბერალიზმს. ეს არ არის შემთხვევითი, რადგან სწორედ დარვინმა - მალთუსთან ერთად - მოგვცა გაგება ადამიანისა, როგორც ბიო-ორგანიკისა, როგორც კონკურენციისა. აქედან კი გამომდინარეობს, რომ თუ არსებობს ბუნებრივი გადარჩევა, შესაძლებელი უნდა იყოს ხელოვნური გადარჩევაც და უკვე აქედან, - ახალი ადამიანის გამოყვანაც. ამ ყოველივეს აქვს სამი მიმართულება: ერთი, ეს არის ფაშისტური პროექტი - არიული რასა; რეალურად, ევგენიკა არ იარსებებდა დარვინიზმის გარეშე; ასევე კომუნიზმი, როგორც ახალი კლასობრივი რადიკალიზაცია და ლიბერალიზმი (დღევანდელი სახით), როგორც გენდერული რადიკალიზაცია. არც ერთ მათგანს არავითარი კავშირი არ აქვთ საშუალო საუკუნეებთან ან ანტიკურობასთან. სამივე მათგანი არის მოდერნული პროქტი და მეტიც, სოციალ-დარვინისტული კვანძის მატარებელი. დღეს ამ ხაზს ანვითარებს გენდერული რადიკალიზაცია, რომლის მიხედვითაც არაფერი - მათ შორის, არც სქესი - არ არის ბუნებრივი და ყველაფერი (მეტადრე ჩემი სხეული) მე მეკუთვნის.

ანუ საქმე გვაქვს კარტეზიული ეგოს აბსოლუტიზაციასთან...

... კი, ოღონდ ეს არის მატერიალურში გადაყვანილი. ამ იდეოლოგიის მიხედვით, არაფერი ბუნებრივი არ არსებოს; ქრება ზღვარი ბუნებასა და კულტურას შორის. ამიტომაც სქესი მიიჩნევა არა მოცემულობად, არამედ სოციალურ კონსტრუქტად. გენდერული უტოპიაც სწორედ ამას გულისხმობს - მე ვიქნები ისეთი, როგორიც მინდა ვიყო, ხოლო ტექნოლოგია ამის საშუალებას მაძლევს.

თუ დავაკვირდებით, მათი არგუმენტაცია მეტად აბსურდულია. ისინი ამბობენ, რომ ქალი და კაცი არის სოციალური კონსტრუქტი და ... ამიტომაც მოდით, შემოვიღოთ კიდევ დამატებით 50 სოციალური კონსტრუქტი. ვქვათ, მე, როგორც კონსერვატორი, ვრჩები მსჯელობის პირველ, რელატიურ ველზე და ვამბობ, კარგი, დაე, ორი გენდერი იყოს სოციალური კონსტრუქტი - და რა ვქნა, თუ მინდა ამ 2-გენდერიან კონსტრუქტში ცხოვრება? ცხადია, მეორე დონის არგუმენტაცია უფრო მრავლისმომცველია  - ის გულისხმობს, რომ ორი სქესი სამყაროს შემოქმედის მიერაა დადგენილი და სიცოცხლის კვლავწარმოების ლოგიკას უკავშირდება, და სწორედ ამიტომ ვამჯობინებ მას და არა მოდერნულობაში გატუტუცებული სუბიექტის ტექნოცენტრულ-ბასტარდიზმს...

საქმეც ეს არის. ამ ყოველივეს მიზეზი, თავის მხრივ, ისაა, რომ პოსტ-მოდერნში მოხდა ბუნების პრობლემატიზაცია. პლანეტარული ტექნიკა, რაზეც ჰაიდეგერი გვესაუბრება - ეს როდი გულისხმობს მხოლოდ ატომურ ბომბს ან მარსზე გაფრენას. პლანეტარული ტექნიკის საფრთხე მხოლოდ ბირთვულ კატასტროფაში კი არ არის, არამედ უფრო მნიშვნელოვანია ბიო-ეთიკური მომენტი - არა მხოლოდ გენდერული, არამედ, თუნდაც, ევთანაზიის საკითხი. თუკი ადამიანი სამყაროს ბატონ-პატრონია, რატომ არ უნდა ვაკონტროლო ჩასახვა და გარდაცვალება? თუ მე ვარ ბატონ-პატრონი, მაშინ მე, ჩემი თავისუფლებიდან გამომდინარე, შევდივარ სფეროში, რაც უწინ ბუნებისა და უფალი ღმერთის სფეროდ მიიჩნეოდა. ეს ყველაფერი კი სწორედ ჩვენი ყოვლისშემძლეობის ილუზიას ეფუძნება. დღეს საკითხი ასე დგას: შეიძლება თუ არა არსებობდეს სიცოცხლის მინიმუმი, რომელსაც არ ექნება რასა, სქესი და სხვა მახასიათებლები? ის, რაც დღეს ფიზიკური ექსპერიმენტების დონეზე ტარდება, ნაწინასწარმეტყველები იყო გოეთეს „ფაუსტში“ და მერი შელის „ფრანკენშტეინში“. ახალი ადამიანი, ახალი სოციალობა - ეს სწორედ სოციალ-დარვინიზმს, როგორც პრინციპულად მოდერნულ მოვლენას, ეფუძნება.

ამაზე საუბრისას, ჩვენ, შესაძლოა, არა გამოვლენილად, მაგრამ შინაგანად ერთგვარი კრიტიკოსების პოზიციიდან ვსაუბრობთ. თუმცა, ეს კრიტიკა განპირობებულია ჩვენი მეტაფიზიკური დაშვებებით, რომელიც კულტურამ მოგვაწოდა. კულტურის მიერ მოწოდება, თავისთავად, არ ნიშნავს, ცხადია, დაშვების მცდარობას. მაგრამ ჩვენ ვვარაუდობთ, რომ სამყაროს შემოქმედი ამ ჩვენს ტექნოცენტრულ ჩხირკედელაობას არ გვაპატიებს და რაღაცას მოგვწევს და გადაგვაშენებს. მოდი, თვითკრიტიკულად დავუშვათ - რომ სამყაროს შემოქმედს ამ დონემდე დაშვებული აქვს ეს ყველაფერი და, ჩვენს ტექნოცენტრულ მცდელობებს არ ექნებათ ისეთი დამანგრეველი გავლენა, როგორც ტექნო-აპოკალიფსის მიმდევრები ვარაუდობენ. მაშინ რას ვშვრებით? ჩვენ ხომ ამოვდივართ დაშვებიდან, რომ „ასე არ შეიძლება“. ეგებ არ სამყაროს შემოქმედს „არ აღელვებს“ რომელიღაც პლანეტაზე კონკრეტული არსებები რა ექსპერიმენტებს ასრულებენ. ანუ საკითხისადი მეტაფიზიკური ან მორალური სარჩულის მიკერება ამაო ხომ არ არის?

დაშვებით ყველაფერი შეიძლება დავუშვათ. ამ შემთხვევაში ცხადია, წარმოიშობა საზრისის პრობლემა. მახსენდება პაზოლინის გენიალური სტატია - „სიკვდილი როგორც სიცოცხლის საზრისი“. ფილმი თუ გინდა გადაიღო, უნდა იყოს მონტაჟი. პაზოლინის თქმით, ადამიანის სიცოცხლის საზრისი არის სიკვდილი. სიკვდილი ახდენს მონტაჟს, რომლის შემდეგაც ვხედავთ სიცოცხლეს მის მთლიანობაში - ანუ სიკვდილი როგორც საბოლოო მონტაჟი...

...ტექნოცენტრული კულტურა, გარკვეული აზრით, ცდილობს ამ მონტაჟის დემონტაჟს.

ასეა. გენდერული უტოპია ახდენს ყოველივეს ტრივიალიზაციას - მისი მიხედვით, ყველაფერი, მათ შორის სიკვდილიც, კონსტრუირებადია. თუ მე შემიძლია სიკვდილის მანიპულირება და მისი ინდუსტრიაში ჩართვა, მაშინ იკარგება სწორედ ეს „მონტაჟის ხელოვნება“. როგორც ერთი სოციოლოგი იტყოდა, თანამედროვე მედიცინა არ აძლევს საშუალებას ადამიანს, რომ მშვიდად მოკვდეს.

პოსტ-მოდერნი, საბოლოოდ, არის გაგრძელება და არა იმდენად უარყოფა მოდენრისა. ის ეყრდნობა მოდერნის ტექნოლოგიურ ბაზას და, როგორც შენ ამბობ, მოდერნში წარმოშობილ სოციალ-დარვინიზმს უკვე ფუტურისტული „უტოპიებისთვის“ იყენებს. რა არის პოსტ-მოდერნის შემდეგ? სად უნდა ვეძებოთ „გამოსავალი“?

პოლიტიკურის სფეროში და კერძოდ, ლეგიტიმაციის კრიზისში. ლიბერალიზმი და დემოკრატია შევიდნენ დაპირისპირებაში. 2016 წელს, ტრამპის გამარჯვების შემდეგ, ჰილარი კლინტონმა წარმოთქვა მაგიური სიტყვები, რომ ყველა ადამიანს არ უნდა ჰქონდეს არჩევნების უფლებაო. ეს გვაჩვენებს, რომ საკუთრივ ისტებლიშმენტს აღარ აქვს რწმენა დემოკრატიის. მე შეგახსენებთ ლუკას სახარებიდან სიტყვებს - „მაგრამ ძე კაცისა, როდესაც მოვა, ჰპოვებს კი რწმენას ამ ქვეყნად?“ სამყაროს აღსასრული არის რწმენის დაკარგვა. ჩვენ 300 წელი გვჯეროდა დემოკრატიის - აი, იკარგება ეს რწმენა დემოკრატიისადმი, არა იმდენად როგორც წყობისადმი, რამდენადაც თანამედროვეობის სიმბოლოსადმი. დანარჩენს კი ისტორია დაგვანახებს.